Hıdırellez Nedir?
Milletler ortak değerler etrafında birleşen insan
topluluklarından meydana gelir. Toplumların millet olarak tanımlanabilmesi için
keder ve sevinçte olduğu kadar tasa ve kıvanç duyguları karşısında da bir araya
gelmeleri gerekir. Hıdırellez olarak adlandırılan törenler de Türk milleti için
bu tür bir anlam ifade eder. Hıdırellez
Nedir? Sorusu çoğu zaman yanıtı merak edilen bir konudur. Mayıs ayının
gelmesi ile Hıdırellez kutlamaları için hazırlıklar yapılır ve bugün özel bazı
şenlikler düzenlenir.
Hıdırellezin geçmişten bu yana kutlandığı bilinmektedir.
Eski Türklerde yer ve su kültünün olması geleneklerin bu kült etrafında
şekillenmesine yol açar. Toplumlar toprağa bağımlı olarak yaşadıklarında geçim
kaynaklarını topraktan elde etmişlerdir.
İnsanlığın binlerce yıl boyunca toprağa bağlı yaşam sürerken
el kol gücüne dayalı olarak hayatını devam ettirdiği bilinmektedir. Sanayi
Devrimi’ne gelene değin tarım toplumlarının sözü geçmiştir. Sanayi Devrimi
sanayi toplumlarına geçişin habercisidir. Toplumların yaşayış biçimleri onların
kültürel gelişimleri üzerinde etkilidir. Bu sebeple Hıdırellez gibi birçok
şenliğin ortaya çıkışında insanların yaşam şekillerine bakılır.
Tarım toplumları için baharın gelişi ayrı bir önem taşır.
Doğanın canlanması kışın bitişi ile başlar. Baharın gelişi ise insanlık adına
yeni başlangıçların habercisidir. Bunun için düzenlenen baharı kutlama
şenlikleri evrensel bir anlam taşır.
Türklerde Hıdırellez kutlamaları Orta Asya’dan beri devam
eden bir gelenektir. Bölgesel olarak kutlamalarda bazı değişiklikler olsa da
temelde mantık baharın gelişini ve doğanın canlanmasını kutlama amacı güder.
Orta Asya, Orta Doğu, Balkanlar ve Anadolu’da Hıdırellez kutlamaları yapılır.
Kültürel olarak Hıdırellez kutlamalarında görülen ufak tefek
değişikliklerin temelinde içinde bulunulan coğrafyanın etkisi vardır. Ayrıca
farklı kültürlerle etkileşime girmek de Hıdırellez kutlamalarında çeşitliliğe
yol açar. Hıdırellez günü doğada insanların eğlenceler düzenledikleri görülür.
Sabah erkenden kalkan insanlar şenlikler sırasında bir araya gelerek hareket
eder.
Hıdırellez
Hıdırellez olarak
adlandırılan ve baharın gelişinin müjdecisi olan şenlikler mevsim bayramı
olarak da kabul edilir. Doğa ile mücadele eden ve onunla iç içe yaşayan
toplumlar doğadaki değişimlerden de direkt olarak etkilenir.
Özellikle avcı-toplayıcı toplumlar ve tarım toplumları
doğanın içinde bizzat yaşam mücadelesi vermiştir. Bu mücadele sırasında doğa
ile etkileşime girmiş ve onda yaşanan değişimler toplumların özel günlerine
dönüşebilmiştir.
Baharın gelişinin kutlanması milattan önceki zamanlarda
yaşayan toplumlar için de geçerlidir. Yapılan arkeolojik kazılardan anlaşıldığı
kadarı ile bu insan toplulukları panteon adı verilen tapınaklarında tanrıları
için baharın gelişini kutlamak üzere çeşitli ritüelleri yerine getirmektedir.
Hıdırellez Tarihçesi
Türk dünyasında Hıdırellez kutlamaları için Kasım ayının
sonu ile Hızır günlerinin başladığı zamandan söz edilmektedir. Bununla birlikte
Hıdırellez Tarihçesi açısından bazı
farkların olduğu bilinmektedir. Hıdırellez’in başlangıcı için bazı bölgelerde
enlem derecesinin de önemi olmaktadır. Bununla birlikte genel kabul gören tarih
5-6 Mayıs’tır.
Hıdırellez olarak bilinen gün Hızır ve İlyas peygamberin bir
su kenarı etrafında ya da gül ağacı altında buluştuğu gün olarak kabul edilir.
Hıdırellez bayramını kutlayan hemen hemen tüm toplumlar Hızır peygamberin
karadaki insanlara yardım ettiğini kabul eder. Bu inançlara göre; İlyas
peygamber de denizde zorda kalan insanların yardımına koşar.
Hızır peygamberin kimliği konusunda halk arasında farklı
tasvirler göze çarpar. Hızır, Orta Asya’da Dede Korkut gibi boz bir ata binmiş
olarak tasvir edilmektedir. Aksakallı bir kişi olarak düşünülen Hızır, Tasavvuf
kaynaklarına göre her yaştan insan olarak görünebilir.
Hıdırellez’de Neler Yapılır?
Bahar bayramı dendiğinde akla gelen Hıdırellez çeşitli
şenliklerin yapıldığı bir kutlama günüdür. Hıdırellez’de
Neler Yapılır? Bu nedenle merak edilir. Hıdırellez günü gelmeden insanların
birtakım hazırlıklar yaptığı bilinmektedir.
Bir araya gelen insan toplulukları bu bayram şenliğinde
kutlamalar yaparak ortak bir kültürel değeri paylaşır. Eski Türk devletlerinde
Hakan tarafından toy kurulur ve halkın katılımı ile baharın gelişi kutlanırdı.
Günümüzde bu gelenekler bireysel olarak sürdürülmekte ve baharın müjdecisi
olarak 6 Mayıs’ta çeşitli eğlenceler, yemekler yapılmaktadır.
Bugün evler temizlenir, fakirlere dağıtılmak üzere yemekler
yapılır. Hıdırellez günü temizlik yapılmazken yapılırsa meleklerin kanatlarının
kırılacağına inanılır. Bu gelenekler Anadolu’da bölgeden bölgeye farklılık
gösterse de temelde ortak birçok noktası buluşmaktadır.
Hıdırellez kutlamaları için köylerde genellikle su ve pınar
başları tercih edilir. Bunun yanı sıra Hızır ve İlyas peygamberin ölümsüzlüğün
sırrına kavuştukları düşünüldüğünden onların buluştuğu gün olarak kabul edilen
Hıdırellez gününde insanlar dertlerine derman bulma umudu taşır.
Hıdırellez günü sağlık ve şifa dilekleri Hızır peygambere
iletilmek istenir. Hıdırellez kutlanırken çeşitli inançlarla şekillendiği
görülmektedir. İnsanların bir şeyi kâğıda çizerek gül ağacının altına bırakması
ya da taşlarla resminin çizilmesi de bugüne özgü bir inanıştır.
Hıdırellez şenlikleri yapılırken çeşitli eğlenceler
düzenlenir. Çeşitli oyunlar, ateş üzerinden atlama eğlenceleri kutlamalar
sırasında yapılanlardandır. Binlerce yıldır bu gelenekler devam etmektedir.
Bahar ve bolluk bayramı olması Hıdırellez’in önemli bir özelliğidir.
Hıdırellez Bahar Bayramı’nın tarihi İslamiyet öncesine kadar
gitmektedir. Mevsimsel döngülerden yola çıkılarak kutlanan Hıdırellez baharın
gelişini müjdeler. Bahar bayramı olarak tanımlanan bu şenlikler Türklerin
dışında farklı toplumlarda da yapılmaktadır.
Hıdırellez geçmiş yüzyıllarda ve günümüzde; Mezopotamya,
Doğu Akdeniz, Anadolu, İran ve Yunanistan’da kutlanan bir bayramdır. Farklı
kültürlerde kutlamalarda çeşitlenmeler olurken birbiri ile iletişime geçen
kültürler etkileşim içinde olmuştur. Bunun sonucunda da benzer törenler ortaya
çıkmıştır.
Anadolu’da sabah erken kalkan halk beyaz elbiseler giyerek
su kenarlarına ya da türbe veya yatırın yanına giderek eğlenceler düzenler.
Hıdırlık ismi de bu geleneklerden kaynaklanır. Yeşillikler içinde gezilir ve
oyunlar oynanır. Çiçekler toplanarak baharın gelişi kutlanmak istenir.
Anadolu’da bazı yerlerde sadaka verme, kurban kesme ya da oruç tutma adetleri
de uygulanabilmektedir.
Bunun yanı sıra baht açma gelenekleri, yoğurt mayalama
ritüelleri, Hızır sopası geleneği, kuzu kesilerek yenilmesi gibi çeşitli
uygulamalar da Hıdırellez’e özgüdür.
Kaynaklar: KAHRAMAN, N., & ARIKAN, R. (2015). Orta Asya’dan
Bilecik’e Hıdırellez. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15(1),
13-28.
Aslan, E. (2020). Fakelore mu, Geleneğin İcadı mı,
Uygulamalı Halk Bilimi mi? Hamamönü Hıdırellez Şenlikleri Üzerine Bir İnceleme.
Milli Folklor , 16 (126), 75-85.
Bu konular da ilginizi çekebilir:
Nevruz-Birçok Kültürde Kutlanan Bayram
Annemler bir kumaş parçasının içine para koyup gül dalına bağlarlar bereket olsun diye. Dilek dilerler. Eskiden ateş yakılır bütün mahalle o ateşten atlardı. Çiçekler toplanıp o gün banyo suyuna katılırdı. Bazı şeyler pek yapılmasa da hıdrellezimiz kutlu olsun.
YanıtlaSilBiz de kendimizde bir şeyler yapıyoruz ☺️
SilGül ağacı bulmak epey zor olunca saksı bitkisine dileğimi astım ne yapayım inş gerçekleşsin dileklerimiz :)
YanıtlaSilSaksı da olur bence. Önemli olan niyet.
Silçok severim hıdrellezii :) gece ateşin üzerinden atlamak, eveet dilek ve ağaç ne güzeeel :)
YanıtlaSilBunlar insana iyi gelen adetler ☺️
SilHıdırellez de gül neden önemli diye düşünürdüm. Yanıtını burada buldum. Bahçede güllerimiz var. Bu geceyi değerlendireceğim. :) Çok teşekkürler.
YanıtlaSilUmarım tüm dileklerin gercekleşir☺️
SilHıdrellez sabahları annem çiçekli dalları suyla ıslatıp yüzümüze yavaşça sürer ve güzel dilekleri sıralayarak uyandırırdı. Bayramda gelen arkadaşımı böyle uyandırdım bayıldı. Ne güzel ritüeller var aslında. :) <3
YanıtlaSilNe kadar güzel 💞
SilBir kaç senedir havasına giremedim nedense, oysa çok severim hıdırellez gibi günleri :)
YanıtlaSilİyi geliyor bu ritüeller ☺️
Sil