Türklerde Şamanizm ve Günümüze Kadar Gelen Şaman Gelenekleri

 Türklerde Şamanizm

Görsel: wikipedia

Kamlık ya da Şamanizm eski Türklerde dini inanç olarak karşılık bulmuş kültürel bir olgudur. Türk toplulukları tarih boyunca pek çok dine mensup olmuştur. Bununla birlikte ilk zamanlarda ağırlıklı olarak Şamanizm etkisinden söz edilmesi yanlış olmaz. Türklerde Şamanizm değerlendirilirken bir din olarak değil kültürel olgu olarak konuyu ele almak gerekir.

 

Orta Asya’da yaşamış olan Türk topluluklarının doğada yer alan gizli güçlere inandığı bilinmektedir. Dağ, deniz, göl, ırmak, gök gürültüsü, yağmur, şimşek gibi doğa olayları karşısında duyulan korku ve saygı hissi Türk topluluklarında da bulunur.

 

Şamanizm’in Temelinde Yer Alanlar

 

Şamanizm’in Temelinde Yer Alanlar ata ruhlarına tapınmak ve doğadaki varlıklara kutsiyet yüklemektir. Çin kaynaklarına göre öncelikle Orta Asya Türk toplumlarında ortaya çıktığı anlaşılan Şamanizm’in tam olarak başlangıcı bilinmez.

 

Şaman kelimesi etimolojik köken bakımından Tunguzca’ dan gelip Rusça aracılığı ile Batı’ya geçmiştir. Türk mitolojisi incelendiğinde eski Türklerin inanç sistemleri hakkında çıkarım yapmak kolaylaşır.

 

Türk kozmogonisinde insanın atası kabul edilen ve Tanrıların en yükseği olan Bay-Ülgen (Kayra Kağan) yeryüzünü yaratandır. Kişi kendisi ile mücadeleye girdiğinde onu ışık diyarından atarak yer altına indirmiştir. Yerin altında büyüyen 9 dallı ağacın her dalında ayrı bir insan türemiş ve buna da Erlik adı verilmiştir. Kamlık inancında kâinat üst üste katlardan oluşur ve şamanın her katı geçerken ayrı bir zorluğa katlanması gerekir.

 

Yukarıda yer alan 17 kat ışık alemini temsil etmektedir. Aşağıda ise 7 ya da 9 kat bulunmaktadır. Aşağısı aynı zamanda karanlıklar dünyasıdır. İnsanların bu iki alem arasında yaşadığına inanan eski Türklere göre karanlıklar dünyasında kötülükler bulunur.

 

Göğün en üst katında altın tahtında Bay Ülgen’in 9 erkek 9 kızı ile oturduğuna inanılır. Bay Ülgen’e giden yol yalnızca erkek kamlara açıktır. Kam bütün dini faaliyetlerde rol alan kişi değildir. Kam’ın ateş üzerinde hakimiyeti vardır. Hastalara şifa dağıtan, ölülerin arzularını yerine getiren Kam’dır. Kam aynı zamanda yer altındaki Tanrıların yanına gider ve aracılık edebilir. Korku ve saygı duygusu Kam’a karşı hissedilen bir duygudur.

 

Günümüze Kadar Gelen Şaman Gelenekleri

 

Şaman birtakım ritüelleri yerine getiren kişidir. Onun sıradan görülen ritüel hareketleri arasında davul çalmak, dans etmek, demir eşyalara vurmak sureti ile gürültü çıkarmak ve esrime dansı yapmak vardır. Günümüze Kadar Gelen Şaman Gelenekleri birçok Türk toplumunda hala görülebilir. Bu davranışlar günlük yaşamın içinde çoğu zaman fark edilmeden yapılan hareketlerdir. Bunun yanı sıra çeşitli törenler sırasında uygulanan bazı adetlerin sürdüğü de görülmektedir.

 

Şamanik kamlamada histerik krizleri andıran görüntüler oluşurken şamanların genel anlamda sinirli kişiler olduğu görülür. Şamanın amacı; insanların yanı sıra hayvanları tedavi etmek, çeşitli sorunları gidermek ve avcılıkla ilgili kehanetlerde bulunmaktır.

 

Dünya genelinde birçok toplumda kültürel bir öge olan Şamanizm Sibirya halklarında avcılık kültü ile iç içe geçmiş durumdadır. Şamanizm’in büyücülük temelinde ortaya çıkmış olmakla birlikte anlaşılması güç karmaşık bir olgu olduğu görülür.

Şamana ruhlarla görüşme yeteneği atfedilirken aynı zamanda da hastalıkların tedavi uzmanı olarak da şamanlar toplumda görev alır. Şaman genellikle yabani hayvanların, kuşların sesini taklit eden ve bağırarak ruhani işlevini yerine getiren kişidir.

 

Şaman gelenekleri Alevi-Bektaşi inancının sistematikleri ile uyum göstermektedir. Dini törenler sırasında özel giysilerin giyilmesi, dini liderler, sıraya ve mertebeye göre oturulması, törenler sırasında müzik-dans-şiir üçlüsüne yer verilmesi bu benzerliklerden bazılarıdır.

 

İslamiyet’in kabulü ile birlikte Türk toplulukları hızla Müslümanlaşmaya başlamıştır. Bunun sonucu olarak da Şamanizm’in etkileri yavaş yavaş yok olmuştur.

 

Türk toplulukları binlerce yıldır çeşitli coğrafyalarda yaşamaya devam etmektedir. Eski Türk kültüründen inanç ve yaşayış biçimlerini yeni anlamlar yüklemek sureti ile sürdüren Türkler, geleneksel Türk kültüründen izler taşıyan çeşitli davranışları halen sürdürmektedir. Günümüzde de Şaman inancının Türkler üzerindeki etkileri ile karşılaşılmaktadır. Bunda etkili olan durum ise Şamanizm’in kültürel bir olgu olmasıdır.

 

Şamanizm bir din olmamakla birlikte inanış şekli ve çeşitli dünya görüşlerini birleştiren bir teknik olarak tanımlanabilir. Bunlardan geriye kalan bazı adetler aşağıdaki şekildedir:

 

l Ağacın kutlu sayılması.

l Çocuklara isim koyarken uzun ömürlü olması istenerek Durmuş, Yaşar, Duran gibi adlar belirlemek.

l Türbelere adak adamak.

l Ağaçlara çaput bağlamak.

l Nazar değmemesi için tahtaya veya sert bir zemine vurmak.

l Gidenin ardından yola su dökmek su kültünden gelen bir adettir.

l Yatırlarda mum yakılması.

l Kurşun dökmek.

l Lohusayken kırmızı kurdele takılması.

l 40 sayısına önem verilmesi.

 

 

Kaynakça:

 

Gömeç, S. (1998). Şamanizm ve eski Türk dini. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(4), 38-52.

 

ARVAS, A. (2014). Şamanizm. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 3(3).

 

İZGİ, M. C. (2012). Şamanizm ve şamanlara genel bakış. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 2(1), 31-38.

 

Momin, S. (2013). Şamanizm ve günümüzdeki kalintilari Uygur toplumundaki tabular üzerine. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 79-89.

Bu konular da ilginizi çekebilir:

Nardugan Bayramı Nedir, Kimler Kutlar, Nasıl Kutlanır?

Hıdırellez Nedir, Nasıl Kutlanır?